Mục đích của lễ hội là cúng tạ ơn trời đất, thần linh phù hộ cho gia đình khỏe mạnh, thịnh vượng, cầu phúc, cầu lộc; phù hộ cho dân bản mùa màng bội thu, gia súc, gia cầm đầy chuồng... đây còn là dịp để người dân trong bản tụ họp, vui chơi chuẩn bị bước vào một năm mới, một mùa canh tác mới. Lễ hội Gầu Tào thường mở từ ngày mùng 1 đến ngày 15 tháng Giêng âm lịch, gồm phần lễ và phần hội. Nếu lễ hội tổ chức trong ba năm liền thì mỗi năm tổ chức trong ba ngày, nếu lễ hội làm gộp ba năm trong một năm thì diễn ra chín ngày. Từ xa xưa, lễ hội có thể do một gia đình kinh tế khá giả, một dòng họ có uy tín hoặc một bản đứng ra tổ chức. Lễ cầu phúc: Một gia chủ nào đó không có con, hiếm muộn con hoặc sinh con một bề, sẽ làm lễ nhờ thầy cúng xin cho mở hội để cầu mong có con. Lễ cầu mệnh: Một gia chủ nào đó bị ốm đau, bệnh tật, con cái yếu ớt, thậm chí có con bị chết, mùa màng, vật nuôi không phát triển, cũng nhờ thầy cúng xem bói, gieo quẻ xin được mở hội.
Lễ hội Gầu Tào nét văn hóa đặc sắc riêng có của đồng bào dân tộc Mông.
Từ cuối tháng Chạp, gia đình mở hội cầu phúc hay cầu mệnh, chặt cây để dựng cây nêu. Đầu tiên là lễ dựng cây nêu. Nơi dựng cây nêu cũng là địa điểm mở lễ hội. Cây nêu được dựng ở nơi cao nhất, thường là đỉnh đồi nếu lễ hội tổ chức trong ba năm liền thì mỗi năm chỉ dựng một cây nêu bằng tre mai. Nếu lễ hội tổ chức gộp ba năm một lần thì phải dựng cây nêu theo hình thức tam giác cân ở giữa đỉnh đồi. Trên gần ngọn cây nêu treo ba miếng vải lanh màu đen, trăng, đỏ. Phía dưới miếng vải, treo bầu rượu ngon và một dây tiền giấy bằng giấy bản. Dựng cây nêu xong, gia chủ làm lễ cúng ở ngay chân cột cây nêu, mời tổ tiên và các thần linh phù hộ cho có con, gia đình khỏe mạnh, bằng an, kế tục việc làm ăn theo dòng họ. Cây nêu được dựng lên cũng có nghĩa báo cho dân các làng, bản gần, xa biết rằng Tết năm nay sẽ mở hội Gầu Tào.
Nghi thức vào hội gồm, sau khi thầy cúng làm những thủ tục tế lễ, mọi người cùng đến bãi mở hội. Trên các bãi đất trống đã chuẩn bị trước đó, được dựng thêm nhiều lều lợp lá cây cho người già ăn uống. Bãi bằng nhất được giành cho trẻ em đánh quay. Trò "hát ống" cũng diễn ra khá phổ biến ở lễ hội Gầu Tào. Dây hát ống được chăng lên khắp sườn đồi. Cũng trong lễ hội còn tổ chức các trò chơi: bắn nỏ, bắn cung, múa khèn, đua ngựa, hát gầu plềnh, hát đối đáp, giao duyên... Khách đến tham dự lễ hội thường mang theo ngô, gạo, rượu, gà; khách ở xa, người cao tuổi được mời về nhà gia chủ. Trên bãi đất tổ chức lễ hội xếp những đống củi to để đốt lửa khi màn đêm buông xuống cho mọi người tiếp tục cuộc vui chơi.
Kết thúc lễ hội, chủ nhà làm lễ tạ, hạ cây nêu. Gia chủ cầm bầu rượu hạ từ cây nêu đi theo sau thầy cúng cùng vẩy rượu ra khắp nơi. Mảnh vải đỏ thì mang về treo trong nhà cầu mong hồng phúc...
Lễ hội Gầu Tào tồn tại trong tâm thức người Mông và được lưu truyền bao đời nay. Ngày nay, lễ hội không còn do riêng một gia đình nào tổ chức mà đã trở thành ngày hội của cả làng, bản, cả xã. Phần lễ ngắn gọn, chủ yếu là phần hội, thời gian tổ chức trong ba ngày, từ mùng 4 đến mùng 6 Tết.
Nguyễn Việt Thanh